Een behandeling met shiatsutherapie bij burn-out of overspannenheid.

Door Natascha Ligtenberg, shiatsutherapeut.

inleiding

Beide zijn een veelvoorkomende klacht waarvoor men in de praktijk komt. In onze welvaart wordt men snel overvallen door een overbelasting waarbij velen pas bij klachten die leiden naar overspannenheid of zelfs burn-out aan de bel gaan trekken. Door een druk die men zichzelf oplegt of de omgeving en hoe je hiermee omgaat is allesbepalend voor een eventueel herstel.

Uit onderzoek is gebleken dat in 2011 al 13 % van de werknemers burn-out klachten hebben, dit zijn maar liefst 906 duizend werknemers (bron CBS; burn-out, de rol van werk en zorg. Harry Bierings-Martine Mol). Hieruit blijkt ook dat burn-out, welke arbeid gerelateerd wordt gezien, ook de belasting van andere factoren hierin zeker meespeelt. Zelfs een artikel op artsennet spreekt men al over het gevaar van burn-out door gedrag binnen de praktijk. Hierin wordt beschreven dat Zen oefeningen aangeraden wordt bij deze beroepsgroep (bron; artsennet.nl)

Er is toch wel een groot verschil in overspannenheid of zelfs als iemand met een burn-out kan men veel verschil in uitingen zien afhankelijk hoelang men hiermee kampt. Bij overspannenheid heeft men het gevoel dat men continue gespannen is. Wel zal bij het wegnemen van de oorzaken een redelijk snel herstel zijn. Bij burn-out is er echt sprake van een energieprobleem. Mensen met burn-out zijn vatbaarder voor depressie ( stemmingsstoornis) en angsten.

Verdieping Westerse Fysiologie

Voordat ik vanuit eigen beroep en benadering hierover verder informeer, wil ik eerst eens gaan naar enkele fysiologisch verdieping volgens westers inzicht in dit artikel.

Stress in welke vorm ook heeft invloed op ons zenuwstelsel en hormoonstelsel. Vanuit beide wegen wordt er contact gemaakt met het lichaam om te reageren. Deze reactie is bedoeld om in zo’n situatie juist en direct te kunnen handelen.

Om te kunnen begrijpen hoe deze reactie verloopt beginnen we bij de hersenen. Men kan de hersenen om dit simpel te begrijpen indelen in drie delen welke ik op mijn eigen manier benoem. Ons oerinstinct ofwel reflexmatige brein, ons emotionele brein en ons grote brein waarin bewustzijn is.

Ons oerinstinct begint bij de hersenstam, vanuit hier worden de overlevingsmechanismen geregeld o.a. hartslag, ademhaling , vochthuishouding etc. Hierbij zit de thalamus waarin onze zintuigen worden gefilterd of het relevant of irrelevante informatie is en geeft dan een signaal aan de hypothalamus welke een rol heeft bij o.a. voeding en onze vlucht, vecht reactie. Deze vormt weer een brug tussen onze hersenen en hormonenstelsel via de hieronder gelegen hypofyse, een hormoonklier, welke d.m.v. afgifte van hormonen in het bloed weer communiceert met bepaalde organen en ze aanzet tot productie van het nodige werkingsmechanisme. Ook stijging van deze afgifte geeft weer een feedback terug dat de productie voldoende is. Zou houd men een balans welke homeostase wordt genoemd.

Ons emotionele brein ofwel limbische systeem is de basis van onze gedragingen, zoals hechting, plezier, agressie maar ook angst. In dit systeem is de hypocampus gelegen welke weer een brug vormt met de grote hersenen, cortex ofwel bewustzijn. Hier kunnen we denken, plannen en is ons geheugen. Door deze ontwikkelde eigenschappen zijn wij mens verrijkt met de wilskracht. Deze speelt een grote rol m.b.t. burn-out.

De weg welke gevolgd wordt via het zenuwstelsel is autonoom. Dat wil zeggen dat men geen invloed heeft op dit regelsysteem. Dit deel heeft invloed op onze organen, klieren, ogen, hartslag en bloedvaten. Men splitst dit deel van het zenuwstelsel in parasympathicus en sympathicus waarbij de ene actief is en de ander niet. Ze hebben een tegenovergesteld effect. De sympathicus is een regelsysteem welke bij actie in werking gaat, deze is ook actief bij gevaar.

De belangrijkste hormonen en zowel neurotransmitters welke bij stress worden vrijgemaakt zijn adrenaline en noradrenaline. Ze worden geproduceerd in de bijniermerg en op sommige zenuwuiteinden. Deze hebben een sterk opwekkende werking zoals versnelling van hartslag, vasoconstrictie van de bloedvaten, visie wordt scherper, bewustzijn wordt versterkt, de longenblaasjes vergroten, glucose wordt vrijgemaakt en gaat naar de spieren, vermindering van functie spijsvertering, zo ook voor aanmaak speeksel en doorbloeding in de geslachtsorganen. Beide maken dus deel uit van het autonome zenuwstelsel.

Cortisol, een hormoon, welke wordt geproduceerd in de bijnierschors heeft een functie voor ons dag en nacht ritme, stofwisseling maar zeker ook bij langdurige stress. Het houd ons in staat om te blijven handelen in een dreigende situatie ook al zijn we gewond en maakt energie hiervoor vrij uit lichaamseiwitten. Het blokkeert de werking van neurotransmitters welke verantwoordelijk zijn voor een prettig gevoel. Kortom we voelen ons lichaam minder waardoor we het beter kunnen volhouden maar anderzijds voelen we onze grenzen niet meer wat leid naar uitputting. Bij chronische stress kan het regelsysteem overbelast en ontregeld worden maar zeker kost dit heel veel energie wat dus een grote fysiologische rol speelt bij burn-out.

Het ontladen van een stress situatie is ook heel belangrijk. De hormonen hebben even tijd nodig om te stabiliseren waardoor men vaker ziet dat iemand gaat trillen, bewegen, huilen of een geluid maakt. Doordat men in ons bewustzijn zichzelf probeert te controleren in deze reactie zal de emotie ook minder goed verwerken. Dit is een onderliggend probleem bij onverwerkt trauma .Ook gedachten en beelden in ons geheugen of bewustzijn kunnen weer een stressreactie activeren.

De praktijk

Zoals al eerder aangegeven in dit artikel komen steeds meer mensen in de praktijk met overspannenheid en burn-out. Vaker wordt er al aan gewerkt vanuit psychotherapie of is men meerdere malen bij de huisarts of Arbo arts geweest waar men het advies heeft gekregen om ook eens iets ontspannend te gaan doen. Hier ligt men op de futon afwachtend wat ik ga bieden en of dit de ontspanning gaat geven die men zoekt. Zo blijkt maar weer dat velen nog niet weten wat

shiatsutherapie werkelijk is en dat de behandeling een hele effectieve ondersteuning is om herstel te bevorderen. Zeker is het zo dat men tijdens de behandeling weer bewuster wordt van hun lichaam wat al een langere tijd niet zo is geweest.

In mijn praktijk wordt shiatsu ondersteund met de theorie vanuit de TCG (traditionele chinese geneeswijze). Vanuit deze theorie wordt een pols- en tongdiagnotiek afgenomen. Daarbij worden d.m.v. vragen naar symptomen en het voelen in de buik een constatering van de disbalans opgemaakt. Dit is belangrijk om te weten hoe het werkelijk met de persoon gaat en hoe de behandeling gegeven gaat worden.

Maar voor eerst eens een verdieping algemeen vanuit TCG.

Mensen worden geboren met gelijke hoeveelheden yin en yang. Nu is het zo dat deze vaak gezien worden als tegenstellingen maar eigenlijk kan het ene niet zonder het andere bestaan. Beide zijn nodig om elkaar in stand te houden. Als yin wordt beschreven als voedend en yang als consumerend dan is het logisch dat een tekort aan voedende er ook geen consumeren mogelijk is. Zo kan alles binnen en buiten het lichaam beschreven worden en beschikt ook elk orgaan over yin en yang eigenschappen. Het yang vermogen om een functie van transformeren of in beweging zetten waarbij veel warmte ontstaat heeft ook zijn yin vermogen nodig weer te ontspannen en bevochtigen zodat het kan koelen. Een verstoring van dit evenwicht waarbij een tekort is van de ene lijkt het alsof de andere teveel is. Hieruit ontstaan de oorzaken van ziekten. Ook een te lange blootstelling vanuit het externe kan het lichaam uitputten en ziek maken.

Fundamentele eigenschappen van ons als mens wordt omschreven in TCG als essentie, bloed, vloeistoffen, de geest en energie (Qi). Door de wisselwerking van yin en yang wordt de Qi voortgebracht en komt in vele vormen voor zoals zeer verfijnd in het licht en in de grove vorm zoals in graniet. Het is de basis van de verschijnselen op de wereld waar alles uit bestaat en in de oude filosofie manifesteert deze zich in 5 verschillende aspecten van energie bekend als de vijf elementen: vuur, aarde, metaal, water en hout. De mens is een mengeling van alle 5 elementen, alles in de natuur is een mengeling hiervan en met een bepaalde combinatie welke uniek is vormt zich de “wara Qi” van dat voorwerp of levend wezen.

Zo worden ook de organen onderverdeeld in de vijf elementen:

Vuur is gekoppeld aan hart, dunne darm. Aarde is gekoppeld aan milt, maag. Metaal is gekoppeld aan long, dikke darm, water is gekoppeld aan nier, blaas en Hout is gekoppeld aan lever, galblaas. De organen komen ter sprake in een beschrijving vanuit TCG m.b.t. overspannenheid en burn-out.

Zoals in de westerse theorie is het in de TCG net zo dat de nieren (water) een grote rol spelen bij de reactie op stress. De nier is de oorsprong van al onze energie van het lichaam. Het is de bron van het water en het vuur wat gevormd en beheerst wordt in het lichaam. Het nieryang regelt op een stress reactie door alle organen zo te beinvloeden dat we klaar zijn voor een vecht-vlucht reactie. Om na deze actie weer te herstellen is nieryin welke vloeistoffen beheert en onze essentie( erfelijkheid) opgeslagen. In de nier bevindt zich de bron Qi. Maar om onze activiteiten te kunnen doen is het aanmaken van ware Qi een proces dat onder invloed van bronQi tezamen met voeding verwerkt in de milt (aarde), onze spijsvertering en lucht (metaal) opgenomen vanuit de long.

Shiatsutherapie;

Shiatsu is een manuele behandeling, afkomstig uit Japan, om de lichaamsenergie in balans te brengen en een goede gezondheid te bevorderen. Door druk met duim, hand, elleboog, knie en voet is er een invloed op de energie binnen het lichaam. Daarbij komen meerdere technieken zoals strekkingen ( mobilisaties), rockingen ( schudden), moxa en cupping . Hiermee beinvloed men stagnaties of tekorten van energie in het desbetreffende gedeelte van het lichaam. De hara ofwel diagnostiek van de buik d.m.v. voelen is een methode vanuit shiatsu, maar ook wordt de buik zelf behandeld om een balans te krijgen. Door het directe contact op het lichaam wordt het al als ontspanning ervaren maar de aanraking gebeurd wel op gebieden van het lichaam welke in contact staan met de meridianen, acupressuurpunten en hierdoor ook verbinden met een orgaan of een psychische-fysieke functie. Ik ga verder in dit artikel met enige beschrijving van de klacht vanuit tcm en dan een voorbeeld vanuit de praktijk. Hierbij zal ik zeker niet te diep in de stof gaan, maar wel inzicht.

Overspanning is veelvoorkomend. Een goed evenwicht tussen inspanning en rust heeft invloed op het Qi en is essentieel voor behoud van de gezondheid. De ware Qi welke dagelijks wordt gevormd, gebruiken we normaal gezien voor deze inspanning. Bij teveel inspanning en te weinig rust of voeding zal het lichaam gedwongen zijn om terug te vallen op onze bron Qi. Als deze wordt aangesproken zal het nieryin afnemen en heeft men meer tijd nodig om te herstellen.

Mentale overspanning door een langere stresssituatie zal uiteindelijk onze ware Qi uitputten welke direct invloed heeft op de maag (aarde) en zelfs het maagyin. De milt zal verzwakken en ook dit kan leiden naar nieryin leegte.

Cliënte kampt met duizeligheid, heeft een stagnatie in de nek en schouder welke pijn veroorzaken. Daarbij heeft ze last van algehele vermoeidheid en piekert constant. Heeft ook hierdoor een onderbroken slaap met meerdere keren wakker worden in de nacht. Daarbij heeft ze een sterk verlangen naar stimulerende middelen zoals koffie en sigaretten. Ik bemerk in de diagnostiek dat er ook een droogte is en een verminderde vertering. In de eerste behandeling heb ik de nieryin leegte beïnvloed en daarbij advies gegeven om bepaalde voedingsmiddelen juist te vermijden. Daarbij heb ik de stagnatie aangepakt en ben verder gegaan om haar miltleegte te ondersteunen. Cliënte ging na de behandeling erg ontspannen naar huis. Met mijn adviezen verwachte ik vrij snel een verandering omdat er een redelijke balans terug was in de pols.

Het tweede bezoek bevestigde dit. Er waren al geen duizelingen meer, ze sliep verrassend goed door en voelde zich al wel iets minder vermoeid. De stagnatie was nog wel voelbaar in de schouder en nek maar al wat minder en het piekeren was haar grootste probleem nog. Ik ben met haar enige behandelingen verder gegaan en verneem ook van haar dat ze echt bezig is met werken aan de stress situatie. Heel erg prettig dat ze de adviezen ook in acht heeft genomen en zeker het ontstaan van haar klachten erkend heeft als situatie waar ze ook zelf iets mee kan doen.

Fysieke overspanning put de milt (aarde) uit gezien deze de spieren ook beheerst. Daarnaast is er te weinig rust waardoor de nier( water)niet kan herstellen. Intensief gebruik van een lichaamsdeel zal een stagnatie veroorzaken maar men kan ook bij langdurig bepaalde fysieke belasting een ander orgaan uitputten. Zoals te excessief sport of belast de pezen dus ook de leverQi (hout).

Klient heeft vermoeide spieren, zeurende pijn in de onderrug. Voelt zich gejaagd omdat hij het gevoel heeft zijn werk niet af te krijgen. Om zijn werk te kunnen doen slaapt hij ook maar 5 uur per nacht en weet hier geen verandering in te brengen. Maakt zich vooral zorgen omdat hij een drukkend gevoel op de borst heeft en denkt dat hij hartproblemen zou kunnen hebben. Vooraf is wel belangrijk te weten dat hij getest is door een cardioloog die hem overtuigd dat er niets aan de hand is met zijn hart. Door de extreme fysieke belasting put hij zijn miltqi uit waardoor er geen vloeistoffen getransformeerd kunnen worden en hopen op. Dit uit zich in een drukkende pijn veroorzaakt in de bovenbuik (epigastrium) en stagneert ook in de borst. Tijdens onze eerste behandeling informeer ik hem over zijn roofbouw en relatie naar klachten. Hij realiseert zich wel dat hij zo niet verder kan gaan maar ziet geen andere optie. Ik ben voornamelijk bezig met doorstroming en voeden van de energie vanuit zijn milt maag en het oplossen van de stagnatie in de borst. Terwijl hij zich fijn voelt als hij bij mij weg gaat, weet ik dat dit een tijdelijke verlichting is. Ik heb hem duidelijk gemaakt dat hij echt overwerkt is ofwel overspannen wat hij wel wil aannemen maar verder niets mee doet. Na enige keren terugkomend omdat hij zich na de behandeling even beter voelt krijgt hij toch weer een keer een gevoel dat hij een hartprobleem heeft. Na weer een controle bij cardioloog en welke hem weer overtuigd dat er niets aan de hand is, zit de schrik er zo in dat hij daadwerkelijk veranderingen gaat doorvoeren. Hij is met bepaalde werkzaamheden gestopt en slaapt normaal. Is niet meer gejaagd en heeft nu ook geen last meer van epigastrische pijn. Dit alle na deze aanpassing en enkele behandeling hersteld de balans in een redelijk korte tijd. Dat is ook een kenmerk van overspanning, de cliënt heeft weer een redelijk snel herstel bij het veranderen van de gewoonte.

Burn-out is een veel verder gevormde disbalans vanuit een situatie van overbelasting. Vooral speelt hier stress ook een grote factor. Een te hoge druk geeft stress in werk of privé en zal het water (nieryang) uitputten. Hierbij bemerkt men een grote vermoeidheid, niet meer goed kunnen reageren en men is prikkelbaar, schrikachtig en ook ongerust. Uiteindelijk zal ook het nieryin uitputten wat zich uit in bijv. duizeligheid, tinnitus, niet kunnen concentreren, palpitaties hart en is vaker huilerig. In de nier zit ook de wilskracht van de mens, eigenlijk zorgt deze ervoor dat men in deze situatie blijft omdat men de verantwoording niet aan de kant kan zetten m.b.t. werk of privé. Zo kan deze situatie nog langer aanhouden terwijl ons lichaam eigenlijk niet meer kan. Men ziet dan na langere tijd ook slaapproblemen ontstaan. Het hele lichaam is ontregeld omdat onze basis ofwel nier teveel is uitgeput. Als gevolg zie je dan ook dat men zelfs mentale klachten zoals angststoornissen of depressies kan ontwikkelen. Gezien een grote disbalans vanuit de nier zal dit zeker veel invloed hebben op de ander elementen ofwel organen. Vanuit hier zie je allerlei klachten waardoor men zelf soms niet meer kan plaatsen of dit vanuit de burn-out komt.

Cliënte bij mij in de praktijk, wat ik niet aanhaal als beste praktijkvoorbeeld maar wel de ernst hiervan, komt met migraineklachten. Hier kampt ze al jaren mee en heeft een goed resultaat met acupunctuur maar wil nu graag ondersteuning met shiatsutherapie. Cliënte zit ook in een stresssituatie en tijdens de behandeling kunnen we dit voor een langere tijd goed ondersteunen door voornamelijk te richten op het yin in water, hout en metaal. Een paar jaar later komt ze met ernstige vermoeidheid, heeft vaker last van allerlei fysieke klachten zoals eczeem, ontstekingen in de sinussen, concentratieproblemen, voelt zich prikkelbaar. Ze zit in een langdurige stress situatie wat onmogelijk is om te vermijden en steeds maar erger wordt. In deze situatie is er zeker al psychotherapie gevolgd waarin ze leert om enkele grenzen te bewaken maar toch. We weten beide

dat dit speelt maar met shiatsutherapie ondersteun in haar uitputting op nieryin gezien er ernstig droogte is ontstaan. Ik merk dat het effect van de behandeling te kortdurend is en steeds komen er verschillende klachten. Haar darmen zijn prikkelbaar en heeft een opgezette buik, is ook wat kortademig. Ze heeft pijn in de schouders en is zo moe dat ze alleen maar wil slapen maar dit niet kan. Aangezien ze nu echt het gevoel heeft dat ze niet meer kan functioneren is ze op advies van de huisarts een antidepressiva gaan innemen om de spanning wat af te vlakken.

In dit verhaal zie je dat eerst lever uit balans gaat door teveel nieryang, daarna is een uitputting van milt en krijgt ze een nieryin probleem wat ook weer problemen veroorzaakt in de essenties van vloeistoffen en bloed. Logisch dat alle elementen worden aangedaan.

Momenteel slaapt ze wel goed maar eigenlijk is het een heel lang traject. Nu cliënte haar stressprikkels verminderd wordt door medicatie ben ik samen met haar verder gegaan voor een herstel. Vele klachten heeft ze niet meer maar toch streven we in de toekomst alsnog naar een verbetering van haar ware Qi indien haar situatie veranderd.

Ik heb verschillende cliënten gehad met burn-out en deze zijn na verschillende behandelingen en veranderingen weer in staat om redelijk te functioneren. Dit heeft natuurlijk alles te maken of de stressfactor nog aanwezig is of niet. Kortom is een behandeling erg effectief maar wel is het een must dat de situatie van ontstaan wordt aangepakt. Wat ik nog wel wil aanhalen is dat er soms een ernstige uitputting zeker een verlaging laat zien van de bronQi in het algemeen. Men heeft wel weer een balans maar degene heeft toch een stuk ingeleverd.